Tesla Ordua: 105 irratsaioa

Kaixo, Balkanetako loretxook!

Gaurko programa Vidovdan, Serbiar Herriaren Egunaren bezperan egin dugu. Vidovdan ekainaren 28an ospatzen da, egun horretan Kosovoko Bataila handia eman zelarik Serbiaren eta Otomandar Inperioaren inguruan. Hala ere, egun hori aurretik ospatzen zen, naturari lotutako herri-sinesmenen egun moduan, eta Kosovoko batailak egin zuen egun nazional. Egun horren “eraikuntzaren” inguruan hitz egin dugu.

Segituan, Balkanen periferiari buruz hitz egin dugu: Zipren Dimitrios Kristofias lider komunsita historikoa hil egin denaz eta Istanbulgo Udal hauteskundeez. Hemen alderdien eta Erdoganen politikaz hitz egiten hasi gara, baina gero Turkiak (batez ere turkiar islmismoak) Bosniarekin duen harremanaz hitz egiten bukatu dugu.

Gerora Kosovoz hitz egin dugu, Pristinan gertatzen ari diren manifestazio berriez, eta baita ere, serbokosovar errefuxiatuak Kosovora itzultzearen inguruan Kosovoko ministro batek egin dituen komentario negatiboak ere hizpide izan ditugu. Gero ondora joan gara, Albaniara, eta hango krisiaz hitz egin dugu: auzitegiek esan dute lehendakariak ezin dituela Udal hauteskundeak bertan behera utzi (joan den astean esan zuen hala egingo zuela).

Bukatzeko, Montenegroko Gobernuak atera nahi duen erlijio-lege berriaren inguruan hitz egin dugu.

Entzun gure programa hemen:

Tesla Ordua, 104 irratsaioa

Kaixo Balkanetako tronpeta-joleok!

Gaurkoan krisi politiko ezberdinez hitz egin dugu. Lehenik eta behin, Viktor Orbánen Gobernuak Hungarian hezkuntza publikoaren lege berria atera du. Bere helburua hezkuntza publikoa indartzea da, baina horrek oposizioa (Jobbik ultraeskuindarrak, besteak beste) “komunista” deitzea ekarri dio.

Bestetik, zeinbait krisi politikoen inguruan ere hitz egin dugu, hala nola Albanian Ilir Meta lehendakariak –Auzitegi Konstituzionala jardunean ez dagoelako- tokiko hauteskundeak atzeratu ziana, eta Gobernuak hori “legez kanpokotzat” jo izana, eta Errumanian oposizioak Gobernua sozialdemokrataren kontrako zentsura mozioa ezarri izana. Bestetik, Europar Batasunak Albania eta Ipar Mazedoniaren sarrera-negoziazioak atzeratzea erabaki du.

Kosovoko krisira egin dugu salto gero. Bertan, Hashim Thaci lehendakariak esan du ez duela serbiar produktuen kontrako zerga berezia kentzeko asmorik. Baita ere esan du “Kosovo ez da Katalunia eta Espainia ez da Serbia”, mugimendu independentista katalanarekin distantziak markatuz. Kosovorekin jarraituz, han ijitoen komunitateak egin dituen diskriminazioaren kontrako salaketak ere aipatu ditugu.

Albaniarrekin jarraituz, kultura albaniarrari hurbilketa txiki bat egin diogu; Ramon Sanchez Lizarralde euskal herritarraren figura aipatuz. Sanchez Lizarralde, PCE-ML alderdiko kide izaki (alderdi horren argitaletxearen buru ere izan zen), Albaniara alderdi horrek eta Albaniako Alderdi Komunistak zuten harremana medio iritsi zen, eta han geratu zen bizitzen eta lanean. Hainbeste murgildu zen albaniar kultura, ezen albaniar filologia ikasi zuen Tiranako Unibertsitatean, eta albaniar idazle handienak (Ismail Kadaré tartean) gaztelaniaz jarri zituen, bere itzulpenengatik hainbat sari irabaziz.

Azkenik kirolen inguruan hitz egin dugu. Roland Garroseko emaitzak ez dira guk esperotakoak izan. Azkenik, futbola izan dugu mintzagai: Velež Mostar Bosnia-Herzegovinako Lehen Mailara itzuli da, eta bestetik, Vojvodinako Tavankut herrian gutxiengoei errespetuaren eta herrien arteko adiskidantzaren alde jokatutako partidaz ere hitz egin dugu.

Entzun gure programa hemen:

Tesla Ordua, 103 irratsaioa

Kaixo balkaniar kafezaleok!!

Gaurkoan hiru ardatz izan ditugu gure irratsaioan, baina lehenik eta behin, NATOren Serbiaren kontrako erasoaren bukaeraren 20. Urteurrena ospatzen zenaz hitz egin dugu. Bill Clinton eta Madeleine Albright izan dira Pristinan Hashim Thaci Kosovoko lehendakari eta orduko UÇKko komandantearekin, zeinak “Kosovo munduan dagoen herrialderik europarzaleena eta estatubatuarzaleena” dela esan du.

Kosovoko egungo krisiari dagokionez, berriz atzera egin dute negoziazioek. Alde batetik Thacik esan du Kosovo Albaniarekin batzeko erreferendum bate deitu duela, eta Vučićek “jada gehiegi itxaron dugu” esan du. Bestetik,  New Yorken NBEren Segurtasun Kontseiluaren aurreko bilkuran Ivica Dačić Serbiako kanpo ministroa eta Vlora Çitaku Kosovoko AEBren aurreko enbaxadore izan dira. Bien arteko elkarrizketak ez du fruitu onik izan. Kosovori buruz AEBko senatari Tim Burchettek esandakoak ere gogoraratu ditugu, serbiarrak “zabor-meta” deitu baititu.

Bigarren blokea, Balkanetako krisi politikoei buruzkoa izan da. Albanian, Gobernuan dagoen Alderdi Sozialistak Ilir Meta lehendakariaren aurkako zentsura-mozioa aurkeztuko duela iragarri du. Montenegron Milo Djukanovićek serbiar elizaren kontrako kanpaina hasi du, eta Montenegroko Parlamentuak, “Estatuko sinboloak erasotzea” zigortu du. Sinbolo hauen artean ereserkia dago, oso iragan iluna duena. Serbiari dagokionez, Miguel Fernandez Ibañez kazetariak GARAn atera dituen erreportai batzuk izan ditugu mintzagai.

Hirugarrena, errebisionismo historiakoari buruzkoa izan da. Hemen bi gai jorratu ditugu: alde batetik Zagrebeko enparantza nagusian Holokaustoaren biktimen omenezko monumentu handi baten proiektua. Bai oposizioak eta bai komunitate judutarrak monumentu hau salatu dute abstraktuan hitz egiten duelako eta Kroazian hildako judutarrak edo kroaziar kolaborazionisten papera aipatzen ez duelako. Bestetik, Bosnia-Herzegovinako ministro ohi batek, Reuf Bajrovićek, partisanoen borrokaren “bihotza, Kroazia eta Bosnia izan zirela; eta Serbiak ez zuela apenas paperik izan” esan baitu. Zulo asko zitu esaldi horren egiak, eta horri ere heldu egin diogu.

Entzun gure programa hemen:

Tesla Ordua, 102 irratsaioa

Kaixo Balkanetako kafe-hartzaileok!

Gaurkoan, arazo nagusiak, batez ere Kosovo eta Kroaziaren inguruan izan ditugu. Pasa den asteko krisiaren ondoren, Ana Brnabić Serbiako lehen ministroak, Kosovoko agintariei buruz, UÇKren iragana gogoan, “Basoetatik atera den jendea” dela esan, du. Adierazpenok, zenbait lider kosovarrek albaniarren kontrako irain bezala hartu dituzten. Kosovoko Gobernuak Brnabići lurralde horretan sartzea debekatu dio, eta bestetik Hashim Thaci lehendakariak Serbiar Udalerrien Mankomunitatea martxan jarriko ez duela iragarri du, Bruselan Pristinak eta Belgradek adostu zutena puskatuz. Honek bi Gobernuaren arteko elkarrizketa inoiz baino toki okerragoan jarri du, nahiz eta Ivica Dačić Serbiako kanpo ministroak “elkarrizketa berpizten ari dela” esan asteazkenean.

Kroaziaren ingurukoa izan da bigarren berria. Zagrebeko Novosti aldizkariak Ruža Tomašić eurodiputatuaren iragan faxista argitara atera du, Tomašić 80. hamarkadan Kanadako kroaziar diasporaren parte zenekoa da iragan hori, baina egun eskuin muturreko alderdi baten eurodiputatua da. Tomašićek gertakari larri hauen inguruan ustasha mugimendua zuritzeko egin dituen adierazpenez, Tudjmanen garaitik populazioaren zati handi batean hedatu direnez hitz egin dugu; errebisionismo historikoa izpiritu kritikoz aztertu behar dela uste baitugu.

Beste berri batzuen artean, Bosnian Gobernua osatzeko aritmetikak darrai. Bestetik, esan beharra dago Freedom House AEBtako eragin-zentruak esan du Serbian prentsa-askatasunak behera egin duenean, hain zuzen ere NATO Montenegron (Budva hirian) biltzen ari zela. Paradoxa hori ere komentatu dugu, eta NATOz ari garela, lehen aldiz, Greziako hegazkinek Ipar Mazedoniako zeruan patruilatu izanaz ere aritu gara.

Aste honetan, zientziak Balkanen eta Euskal Herriaren arteko loturak estutzeko aukera ere ikusiko dugu, ostiralean, Gordana Siljanovska-Petreska zientzialari mazedoniarrak kimika arloko doktorego-tesia aurkeztuko baitu Donostian, EHUren aldetik.

Azkenik, kirolei egin diegu tartea; Primož Roglič esloveniarraren Giroko ibilbidea eta Novak Djokovićen Roland Garroseko jarduna izan ditugu beste berri batzuen artean.

Entzun gure programa hemen: 

Tesla Ordua, 100. programa

Kaixo Balkanetako ehuntzaileok!!

Oraingoan gure 100. irratsaioa egin dugu, beraz esan dezakegu hiru urte hauetan, Tesla Ordua fin-fin ibili dela, eta bere helburu bat (irautea) lortu duela. Ikusi beharko dugu gorengo helburu bat, hots, eragina izatea, lortu duen; baina hori gure entzuleek erabaki beharko dute.

Gaurkoan programa ordu betekoa baino luzeagoa atera zaigu. Ez da harritzekoa, izan ere europar hauteskundeak bertan ditugu eta hauei buruz hitz egin dugu. Balkanetako eta periferiako herriak kontutan izanik, zazpi herriren berri eman dugu: Bulgariaren, Errumaniaren, Esloveniaren, Hungariaren, Greziaren, Zipreren eta Kroaziaren menpe. Azken honen gainean zentratu gara gehien, bai Milorad Pupovac serbiar gutxiengoaren hautagaiak eraso berriak sufritu dituelako, eta bai europar figura politiko handiak (Angela Merkel eta Frans Timmermans, tartean) hara kanpaina egitera joan direlako. Merkelen mitinak gainera oso irudi itsusia utzi du Marko Perković Thompson abeslari faxistaren abestiak jarri baitituzte.

Beste berrien artean, Bulgariako lehendakari Rumen Radevek Bulgariako Gobernua eta Sofiako Udala kritikatu ditu bulgariar faxistekin onberegiak izatearren. Faxismoarekin edo hau zuritzearekin jarraituz, kroaziar bi ministrok, Kolinda Grabar-Kitarović lehendakariak egin bezala, Bleiburg bisitatu dute, non 1945an partisanoek “hildakoen omenezko soldaduen” (faxistak gehienak) monumentu bat dagoen.

Beste berrien artean, Kosovoko gatazkarekin jarraitzen dugu, aste honetan Kosovoko Parlamentuak 1998-99 “Serbiak egindako genozidioa” definitzen duen mozio bat onartu du, Kataluniako Generalitatak Bartzelona eta Sarajevoren artean 2030ko Neguko Joko Olinpikoak batera antolatzeko asmoa erakutsi du, eta Serbiako (gizonezkoen) futboleko Koparen inguruan, Izar Gorria eta Partizan elkartzen dituenaz, hitz egin dugu.

Entzun gure programa hemen:

Tesla Ordua, 98 irratsaioa

Kaixo Balkanetako hondartzatxook!

Aste honetan, batez ere Ipar Mazedoniako hauteskunde presidentzialez aritu izan gara. Mazedoniarrek hurrengo urteetarako lehendakaria aukeratu dute, Stevo Pendarovski, SDSM alderdikoa. Prespako Itunarekiko, orain arteko lehendakari Gjorgje Ivanovek baino jarrera malguagoa izango duela espero dute mazedoniarrek.

Bestetik, ia asteroko gaia kontatu dugu, hots, Kosovoren eta Serbiaren arteko negoziazioak. Azkenean Berlinen batu zian dira. Ez da emaitza handirik izan, EBren presioa izan bada ere. Hala ere, Kosovok (ematen duenez AEBren presioaren ostean), serbiar produktuen gaineko %100eko zerga kentzea erabaki du.

Bosniako Gobernuaren gainean ere hitz egin dugu, antza denez, hiru alderdi nazionalisten arteko elkarrizketek jarraitzen dute, baina NATOren kidetza auzian ez datoz bat, beraz negoziazioak zaildu egin dira. Bestetik, Serbian eta Kroazian gutxiengo nazionaleko kide batzuen kontra egindako eraso batzuk ere komentatu ditugu.

Azkenik, kirolei dagokienez, Izar Gorriak Serbiako Liga irabazi duela (taldeak irabazten duen 30. Liga) eta Luka Jovićek hurrengo urtean agian Real Madrilen joka dezakeela kontatu dugu.

Entzun gure programa hemen:

Tesla Ordua, 97 irratsaioa

Kaixo Balkanetako basotxook!

Oraingoan hainbat berri izan ditugu, mota askotakoak gainera. Hasi, Ipar Mazedoniako presidentetzarako hauteskundeekin hasi gara. Lehia estua Pendarovski SDSMkoaren eta Siljanovska-Davkova VMROkoaren artean. Kanpoan geratutako Blerim Reka albaniar hautagaiak ez du bigarren itzulirako kontsignarik eman, baina bera babestu duen alderdietako batek “boto askatasuna” eman du. Bestetik, Pendarovskiren eta alemaniar kazetari baten arteko ika-mikak asko gaiztotu du egoera.

Aste Santu Ortodoxoaz ere aritu izan gara, joan den igandean erlijio kristau ortodoxoaren jarraitzaileek Bazko Eguna ospatu baitzuten.

Berri historiko batzuez ere aritu izan gara: tartean, Francesc Bayarri valentziar kazetariak Vjekoslav Luburić ustasharen inguruko liburu bat atera baitu. Bayarri aspaldi ibili izan da Luburićen eta hau hil zuen Ilija Stanićen urratsen atzetik, eta oraingoan datu berriak atera ditu, Luburićen artxiboa ere lortu baitu. Pixka bat hitz egin dugu Jasenovaceko esterminio-eremua zen infernu horretako zuzendariaz eta Valentzian eman zituen bere bizitzako azken urteez.

Beste gai errepikakor bat Kosovoren eta Serbiaren arteko negoziazioena (edo kasu honetan, negoziazioen faltarena) da. Hashim Thaci Kosovoko lehendakariak dio, Berlinen izango omen den aldebiko goi-bilkura esperatuan soilik “Serbiak Kosovoren independentzia aintzatestea espero duela”. Bestetik, Ipar Kosovon hauteskundeak deitu izan dituzte, Srpska Lista (Belgradeko Gobernuari lotuta dagoen alderdia) da faborito, nahiz eta esan duen karguak ez dituela hartuko (bi Gobernuen arteko negoziazio-klima hotzaren erakusgarri). Beste alderdi serbokosovar batek, bere aldetik, Belgradeko Gobernuaren Poliziak egin dion presioa salatu du.

Serbian bertan, protestak gelditu ez diren arren, Aleksandar Vučićen posizioren indartzeaz ere aritu izan gara: lehengo larunbatean 150.000 aldeko atera zituen kalera, eta Xi Jinping Txinako lehendakariarekin aldebiko topaketa izan zuen Txinak antolatutako foro ekonomiko batean parte hartzen zuelarik.

Azkenean, kirolei buruzko bi berri izan ditugu: Belgradeko Derbi Handian (160. aldiz jokatu da) Izar Gorriak Partizani 2-1 irabazi dio, eta kroaziar batek kotxe bat bultatzearen Guinness Errekorra gainditu du.

Entzun gure programa hemen:

Tesla Ordua: 96 irratsaioa

Kaixo Balkanetako bidezidorrok!

Aste honetako programa hauteskundeekin hasi dugu; Ipar Mazedonian izen aldaketatik hona egin diren lehen hauteskundeekin. Hauteskunde presidentzialak izan dira, aurreko igandean lehen itzulia jokatu da. Gobernuaren aldeko Batasun Sozialdemokrataren Stevo Pendarovski hautagaiak botoen %42 lortu du, VMROko Gordana Siljanovska-Davkova hautagaiak %41 eta Blerim Reka hautagai albanomazedoniarrak %11; beraz Pendarovski eta Siljanovska-Davkova izango ditugu bigarren itzulian. Emaitza oso justua da, eta gainera Zoran Zaev lehen ministroak esan du Pendarovskik hauteskundeak irabazten ez baditu parlamenturako hauteskundeak ere deitu ahal dituela. Batek baino gehiagok Greziarekin sinatutako Prespako Itunaren sendotasuna ere jokoan ikusten dute hauteskunde hauetan. Hala ere, beste etsai garrantzitsu bat dute Pendarovskik eta Siljanovska-Davkovak: parte-hartze baxua. Lehen itzulian mazedoniarrek %41ek soilik bozkatu dute, bigarrenean %40ak baino gutxiago bozkatzen baditu, hauteskundeak baliorik gabe geratuko dira.

Bosnia-Hercegovinari buruz ere aritu gara oraingo honetan. Republika Srpskaren hiriburu Banja Lukan, Slaviša Krunić deitutako enpresari garrantzitsu bat tiroz hil dutenaren berria kontatu dugu lehenbizi. Gerora, Bosniako hiru lehendakaritzako kide serbobosniarra, Milorad Dodik, ostiralean Patxi Aita Santuarekin bilduko dela, Jasenovaceko genozidioaz eta Eliza Katolikoak izan zuen paperaz hitz egiteko. Hirugarrenik, hauteskundeak gertatu eta sei hilabetetara, azkenean, Bosniako Gobernua eratu ahal izango dela kontatu dugu, Ekintza Demokratikorako Alderdiaren (nazionalista musulmana), Aliantza Sozialdemokrata Independentea (nazionalista serbiarra) eta Batasun Demokratko Kroaziarraren (nazionalista kroaziarra) artean. Filtratutako zurrumurruen arabera, ministerio bakoitza zein alderdiren esku geratuko den ere adostu dute.

Serbiara egin dugu gerora salto. Han lehenik gudako berriekin hasi gara; aste honetan bete baita NATOk Serbiako Irrati-Telebistaren egoitza nagusia bonbatu eta 16 pertsona erail zituenetik. Gogorazi dugu, oraindik NATOko inork ez duela ez barkamenik eskatu ez epaile baten aurrean erantzun honegatik. Bestetik, Mirjana Markovići buruz hitz egin dugu. Berriki hil den politikaria, Serbian hilobiratu dute, bertan 90.eko hamarkadan garrantzitsuak izan diren politikari batzuk (poskomunistak zein nazionalistak) batuz. Marković Moskun erbesteratua zegoen, beste gauza batzuen artean, Slavko Ćuruvija kazetariaren heriotza agintzea leporatzen baitzioten. Eta justu aste honetan agertu da Ćuruvijaren erailketaren gaineko sententzia: zerbitzu sekretuetako lau gizon zigortu dituzte, baina sententziak “ezezagun batek” agindu zuela eta badio.

Serbiako egungo berriei dagokionez, Europar Batasunak asteburu honetan Belgrad eta Prištinaren arteko elkarrizketa bat antolatu du, negoziazio mahaira bueltatu daitezen; Federica Mogherinik esan du presio handia jarriko duela EBk bi aldeengan. Bestetik, Serbiako lehen ministro Ana Brnabićek esan du ez duela itunik espero Urria baino lehen. Bitartean protestek Belgradeko kaleetan jarraituko dutela esan du oposizioak hauteskundeak deitu arte. Oposizioko lider batek, Dragan Djilasek esan du hauteskunde askeak deituz gero oposizioak irabaziko zituzkeela. Azkenik, berri pozgarri bat azaldu dugu: Jelena Ivančić gazteak Europako Matematikarien Olinpiada irabazi baitu.

Beste berri batzuen artean, Bulgarian, Bulgariako Batasun Nazionala alderdi neonaziak asteburu honetarako Europa mailako topaketa faxista batzuk deitu dituela ere aipatu dugu.

Entzun gure programa hemen:

Tesla Ordua, 94 irratsaioa

Kaixo, Balkanetako zuhaiztxook!

Aste honetako programa, batez ere berriz ere amaitezinak diruditen Kosovoren inguruko Belgrad eta Pristinaren arteko negoziazioei eman diogu. Negoziazioak geratuta dauden arren, Belgrad eta Prištinaren arteko fitxen mugimenduak eta birkokatzeak etengabe ari dira ematen. Adibidez, azkenengo honetan, Ramush Haradinajk esan du bere burua “AEBren soldadutzat” duela.

Bestetik, Belgraden intentsitatea handitzen ari diren protestez ere hitz egin dugu. Hemen ere, ez dirudi bi aldeen arteko negoziaziorik dagoenik, Vučić eta oposizioa elkarrengandik oso urruti baitaude.

Bestetik, beste berri batzuen artean NATOren 1999ko bonbaketako zenbait pasarte ere gogoratu ditugu.

Entzun gure programa hemen:

Tesla Ordua: 93 irratsaioa

Kaixo Balkanetako mendikatetxook:

Gaurko programan, musika talde batez hitz egin dugu, Belgraden 1982an sortu zen Ekaterina Velika taldearen inguruan. Talde honek punka eta rock psikodelikoa nahasten zituen, eta zazpi diska atera zituen. Milan Mladenović eta Margita Stefanović izan ziren Kattalin Handia Errusiako tsarinaren omenez izena zeraman talde honen bizkarrezurra: Esan beharra dago taldea sortu eta berehala desegitear izan zela, Dragomir Mihajlović sortzaileak eskubideak beretzat eskatu baitzituen 1984an (eta taldearen izena hasierako “Katarina II”-tik “Ekaterina Velika”-ra aldatzea ekarri zuen kalapita horrek). Beren unerik oparoenak 1987 eta 1991 artekoak izan ziren. Taldeak 1992an gerraren kontrako diska batean parte hartu zuen, eta 1994an Mladenović hiltzerakoan desegin zen. Nirvanarekin konparatu izan ohi dute beren estiloagatik, baina baita ere euren bukaera tragikoarengatik, taldearen kide gehienak oso gazte hil baitziren.

Bestetik, politika ere izan dugu gure irratsaioan. Hemen Serbiaren eta Kosovoren arteko negoziazioak izan ditugu mintzagai, batez ere Johannes Hahn Europar Batasunerako Hedapenerako arduraduna Belgraden egon delarik. Han Vučićekin eta baita ere oposizioarekin bildu da Hahn. Kosovok mugimendu honi hamaika serbiar, tartean hiru jeneral erretiratu auziperatuz erantzun du. Bestetik, Alexis Tsipras Greziako lehen ministroa Skopjen izan da. Bisita historikoa izan da hori, lehen aldiz greziar lehen ministro batek Ipar Mazedonia bisitatu baitu. Azkenik, Novi Saden Donbasseko matxinoen aldeko filme bat estrenatu dela; eta lehen aldiz Bosnia-Herzegovinan LGTB Harrotasunaren Eguna ospatuko dela ere kontatu dugu.

Entzun gure programa hemen: